Overzicht Extended Reality Hardware
Hardware voor Virtual Reality, Augmented Reality en Mixed Reality4 XR hardware
Om XR te kunnen beleven is hardware nodig, al dan niet verbonden is met internet. Of het nu een een smartphone is waar je Pokomon Go op speelt of een geavanceerde VR bril, gekoppels aan een krachtige PC, waarmee je een game speelt. Zelfs Google Streetview is niet te bekijken zonder laptop. Ook zijn er allerlei soorten controllers van een simpele muis tot een volledige loopband, om je door de beleving te bewegen.
Vervolgens ga je naar een appstore of de browser om de XR beleving te bezoeken. Je kunt ook zelf aan de slag met het maken van een eenvoudige tour met 360 graden foto’s of een complete interactieve XR game. Al deze platformen komen in hoofdstuk 5 aan bod.
Het belangrijkste is de XR beleving. In deze gebruikersgids focussen we ons op professionele toepassingen en die kunnen ook best leuk zijn. Belevingen worden gemaakt, eenvoudig met 360 graden foto’s tot complete games waar grote teams, met een miljoenen budget aan werken. In hoofdstuk 6 gaan we verder op de toepassingen in.

4.1 Vrijheidsgraden (Degrees of Freedom (DoF))
De bruikbaarheid van een apparaat voor XR wordt uitgedrukt in vrijheidsgraden, DOF. Neem een smartphone. Dankzij de aanwezige gyroscoop kan je het scherm kantelen en kan je ook rondkijken in een Streetview foto. Dit heet drie vrijheids graden (3 DoF). Apparaten met 3 DoF zijn prima om rond te kijken in 360 graden foto’s en video’s. Al de VR brillen, die werken met een smartphone zijn 3 DoF. Wil je voortbewegen dan heb je hotspots/buttons in de ruimte nodig.


Drie vrijheidsgraden (3 DoF) is het beste te omschrijven als de bewegingen die je hand kunnen maken, als je je onderarm stabiel houdt. Door een controller toe te voegen aan een 3 DoF headset, ontstaan er veel meer interactie mogelijkheden doordat je kan reiken. De controller kan gebruikt worden voor navigatie, voor het activeren van hotspots en het bewegen van apparaten. Je kan, staand of zittend op dezelfde plek en rondkijken en objecten aanwijzen. De bekendste VR bril met 3 DoF is de Oculus Go. Dankzij de bijbehorende controller kunnen er leuke spellen gespeeld worden op de Go.
Bij 6 DoF wordt ook de positie getrackt door camera(s) of externe sensoren. Hierdoor kan je vrij rondbewegen in een ruimte en onder/achter objecten kijken. Zo kan je objecten bereiken en daarom geven 6 DoF apparaten de meest natuurlijke beleving. Doordat bij een AR toepassing de camera ook wordt gebruikt, ontstaat er een 6 DoF beleving. Ook de MR brillen, Hololens en Magic Leap hebben 6 DoF.
De eerste 6 DoF VR brillen, uit 2016, zoals de Oculus Rift en de HTC Vive hebben een krachtige PC nodig en externe sensoren nodig om goed te positie te kunnen bepalen. In 2019 kwamen brillen op de markt zoals de Vive Focus en de Oculus Quest, die de tracking met de 6 camera’s doen, zodat een kabel naar een PC niet nodig is.

4.2 XR brillen voor met een smartphone (3 DoF)
De VR brillen die werken met elke moderne smartphone zijn het middel om het grote publiek te bereiken. Op deze lijst staan de meest populaire smartphones die VR ondersteunen. Ook is er geen technische kennis nodig, want de VR beleving kan via de browser/internet bezocht worden of via het downloaden van een app, via een app store. Let wel dat voor het downloaden van een app ruimte beschikbaar moet zijn op de smartphone.
Image by Macrovector
Het grote voordeel is ook een nadeel, want de VR beleving is afhankelijk van de rekenkracht en schermresolutie van de gebruikte smartphone. Hoe nieuwer de smartphone, hoe beter de VR beleving. Dit heb je echter als uitgever niet in de hand.
????? |
????? |
????? |
????? |
|
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Ingebouwd scherm | Nee | Nee | Nee | Nee |
Resolutie | Afhankelijk van smartphone | Afhankelijk van smartphone | Afhankelijk van smartphone | Afhankelijk van smartphone |
XR beleving | Alleen MR3 DoF | Alleen VR3 DoF | Alleen VR3 DoF | Alleen VR3 DoF |
Internetbrowser | Ja | Ja | Ja | Ja |
VR apps | Playstore/ Appstore | Playstore/ Appstore | Playstore/ Appstore | Playstore/ Appstore |
Besturingssysteem | Android/iOS | Android/iOS | Android/iOS | Android/iOS |
Scherpte instelbaar | Nee | Nee | Ja | Nee |
Tussenafstand ogen / schermgrootte correctie | Nee | Nee | Ja | Ja |
Meekijken VR | Via Chromecast of Airserver | Via Chromecast of Airserver | Via Chromecast of Airserver | Via Chromecast of Airserver |
VR controllers | Nee | Nee | Nee | Nee |
Prijs | € 15 – € 30 | € 15 | € 35 | € 55 |
Voordelen | Goedkoop | OpvouwbaarPast op elke schermgrootte | Ingebouwde koptelefoon | Zacht materiaal |
Nadelen | Doordat telefoon verschoven is, geeft rondkijken een vervormd beeld. | Je ziet de wereld om je heen nog. | Bij plaatsen van smartphone, worden soms uitknop ingedrukt. | Bij plaatsen van smartphone, worden soms uitknop ingedrukt. |
Deze bovenstaande brillen zijn de T-fords van de XR. Ze zijn ideaal om een eerste indruk te krijgen van een XR oplossing. De prijs maakt het mogelijk de brillen weg te geven tijdens beurs of op te sturen per post.
4.3 XR brillen met eigen techniek en controller (3-6 DoF)
Wil je een interactieve en goede beleving, dan zijn brillen met eigen techniek en controller een optie. De aanschaf is vaak wat hoger, maar daar staat tegenover dat de VR beleving een stuk beter is dan met een cardboard achtige bril.
Image by Macrovector
Door de betere gyroscoop, reageren deze brillen zeer goed op de bezoeker, waardoor er minder kans op bewegingsziekte is. Een ander groot voordeel is dat een controller mogelijk is, hierdoor kan een extra laag aan interactiviteit worden toegevoegd wat zeker voor training een toegevoegde waarde is. Deze controllers werken als een soort toverstaf, die je kunt bewegen rondom een vast punt. Verplaatsingen in de ruimte is niet mogelijk.
????? |
????? |
????? |
????? |
|
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Ingebouwd scherm | Nee | Ja | Nee | Ja |
Resolutie | Afhankelijk van smartphoneS6 2560×1440 S9 2,960×1,440 | 2560 x 1440 | Afhankelijk van iPhone | |
XR beleving | Alleen VR3 Dof | Alleen VR3 Dof | VR en MR6 DoF | Alleen MR6 Dof |
Internetbrowser | Ja | Ja | Ja | |
VR apps | Oculus Store | Oculus Store | Play Store | |
Besturingssysteem | Oculus OS = Facebook | Oculus OS = Facebook | iOS | AjnaLite |
Scherpte instelbaar | Ja | Nee | Nee | |
Tussenafstand ogen / schermgrootte correctie | Nee | Nee | Nee | |
Meekijken | Via Chromecast of Airserver | Via Facebook livestream of smartphone | Via Chromecast of Airserver | |
VR controllers | Ja, 3Dof | Ja, 3Dof | Ja, 3Dof | Nee, handgebaren |
Prijs | € 99 bril + € 250-899 Samsung telefoon | € 199 | € 578excl iPhone | € 1500 |
Voordelen | Goed beschikbaar 2de hands | Plug en PlayGoed geluid | Is ook een 3D scanner | |
Nadelen | Werkt alleen met Samsung telefoonVeel updatesGeen koptelefoon | Inloggen Facebook vereist | Werkt alleen met een iPhone 6 of nieuwe | Eigen OSNog in ontwikkelingMoeilijk koopbaar |
Dit overzicht is verre van compleet. Zie bijvoorbeeld ook dit overzicht van Aniwaa.
De prijs van een goede VR bril is sinds de introductie van de Oculus Go in bereik van bijna iedereen. Het is een kwestie van tijd, ik verwacht 2021, dat ook MR brillen betaalbaar worden voor iedereen.
4.4 XR Smart glasses (3 DoF)
Smart glasses zijn, in goed Nederlands, brillen waar de lenzen ook display zijn. Het fijne van deze brillen is, dat je je handen vrij hebt. Zo kan er extra informatie worden toegevoegd aan de werkomgeving als een soort heads up display. De meest bekende en beruchte slimme bril is de Google Glass. Deze proefballon van Google klapte voor de consumentenmarkt kapot. De Glass is echter nog gewoon te koop voor de zakelijke markt.
Een goed voorbeeld van een toepassing van smart glasses is het meekijken op afstand. Samen met een mobiele verbinding, kan er coaching/instructie op afstand plaatsvinden aan technici.
Epson Moverio | Google Glass Enterprice 2 | Vuzix Blade | Light Nreal | |
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Camera | 5 MP | 8 MP | 8 MP | Niet bekend |
Resolutie | 1280 × 720 px | 640 x 360 px | 1920 × 1080 px | |
Controller | Ja | Nee | Nee | Ja |
VR apps | Moverio Apps market | Vuzix apps store | ||
Besturingssysteem | Moverio | Glass Android | Android | Android |
Meekijken | Ja via camera | Ja via camera | Ja via camera | |
Prijs | € 699 | € 999 | € 799 | € 499 |
Dit overzicht is verre van compleet. Zie bijvoorbeeld ook dit overzicht van Aniwaa.
4.5 High-end XR brillen met (6 DoF)
High-end VR brillen geven de beste beleving, optimale beweeg-vrijheid, met controllers die alle kanten op kunnen. Hierdoor kan je bewegen in een net-echte omgeving en met de controllers acties uitvoeren in totale vrijheid. Vrijheid die alleen beperkt wordt door de grote van je speelveld.
See-through of pass-through
De eerste 6 DoF brillen werkte nog met externe sensoren voor positiebepaling. De nieuwste generatie (2019) maakt gebruik van cameratechniek, die de positie bepalen. De gebruiker kan dus ook door de camera’s de echte wereld zien, waardoor MR mogelijk is. Dit heet see-through of pass-through. Oudere high-end VR brillen kunnen met de Zed Mini worden voorzien van deze techniek. In deze blogpost wordt de Zed Mini vergeleken met see-through van de Vive Pro.
Image by Macrovector
Hiervoor is een volledig driedimensionale (CAD) wereld nodig die natuurgetrouw wordt weergegeven en vanuit verschillende standpunten te bekijken is.
High-end VR brillen |
????? |
????? |
????? |
????? |
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Ingebouwd scherm | Ja | Ja | Ja | Ja |
Resolutie (per oog)Ververssnelheid | LCD 1280×144080 hz | Oled 1440×160072 hz | 1440×170090 hz | 1920×1080 |
XR beleving | VR | VR | VR en MR | VR |
Internetbrowser | Ja | Ja | Ja | Nee |
VR apps | Oculus store | Oculus Store | Steam | Playstation |
Besturingssysteem | Oculus | Oculus | Steam | Playstation |
Scherpte instelbaar | Ja | Nee | Ja | Ja |
Tussenafstand ogen / schermgrootte correctie | Ja | Ja | Ja | Ja |
Meekijken VR | Via PC | Via app/Facebook | Via PC | |
VR controllers | Ja, 6 DoF | Ja, 6 DoF | Ja, 6 DoF | Ja, 6 DoF |
Prijs | € 499 + € 1500 VR PC | € 449 | € 699 + € 1500 VR PC | € 299 + € 299 Playstation |
Voordelen | Veel spelen | Standalone, dus vrij te gebruiken. Met kabel aan PC ook toegang tot Oculus Rift spelen | Hoge beeldkwaliteit Eyetracking mogelijk met Pro | Beweeg-ruimte rondom standpunt |
Nadelen | VR bril aan kabelEigen apps gebruiken lastig | Eigen apps gebruiken lastigZwart/wit beeld see through | VR bril aan kabelEigen apps gebruiken lastig | Beperkte trackingBeperkt aantal spellenGeen eigen apps |
High-end MR brillen |
????? |
????? |
????? |
????? |
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Ingebouwd scherm | Ja | Ja | Ja | Ja |
Resolutie (per oog)Ververssnelheid | 2k 3:2 light engines | 1440×160090-60 Hz | 1440×1440 | |
XR beleving | MR | MR | VR en MR | VR en MR |
Internetbrowser | Ja | Ja | Ja | Ja |
VR apps | Windows Mixed Reality | Magic Leap | Windows Mixed Reality | Windows Mixed Reality |
Besturingssysteem | Windows Holographic | Windows Mixed Reality | Windows Mixed Reality | |
Meekijken VR | Via PC | Via PC | Via PC | |
VR controllers | Nee, hand tracking | Ja, 3 DoF | Ja, 6 DoF | Ja, 6 DoF |
Prijs | € 3500 | € 2300 | € 780 | € 399 |
Voordelen | Doorkijk is echt beeldEyetracking | Doorkijk is echt beeld Eyetracking | Geïntegreerde koptelefoon | |
Nadelen | Prijs |
Erg beperkte kijkhoek Werkt niet met bril |
Met kabel verbonden aan PC | Met kabel verbonden aan PC |
Kijk voor een uitgebreider overzicht van VR brillen op Wikipedia en Aniwaa.
Al de verschillende brillen hebben eigen app stores, zodat het uitbrengen van een eigen app niet evident is. Sommige winkels, zoals Oculus Store en de Appstore van Apple zijn erg gesloten en hebben veel regels om aan te voldoen.
Eye-tracking
Één van de redenen dat de Hololens zo duur is, is dat het eye-tracking heeft. Hierdoor kan de bril scherptediepte bieden. Met scherptediepte kan je focussen op een object, terwijl de rest van het beeld wazig wordt, net als in de echte wereld. Doordat dit nog op veel VR brillen ontbreekt, is de VR beleving erg intensief. Je ziet namelijk heel de wereld scherp, waardoor er erg veel informatie binnen komt.
De eerste VR brillen met eyetracking zijn op de markt gekomen zoals de Fove (€ 599) of de HTC Vive Pro eye (€ 1499). Deze brillen moeten verbonden worden aan een krachtige PC, waardoor voor het gebruik een vaste plek nodig is. De komende jaren zullen standalone VR brillen, met goede see-through en eye tracking, geïntroduceerd worden.
4.6 Controllers
De meest basale manier van interactie is door naar een hotspot of button te kijken om een link te activeren, informatie te zien of een vraag te beantwoorden. Controllers bieden een meer natuurlijke manier van navigeren en selecteren. Recent zijn er XR brillen gelanceerd die de handen scannen, waardoor er geen controller nodig is. Je kan gewoon met je handen gebruiken, zoals kan met de Oculus Quest en de Hololens.
Er zijn vier typen controllers te onderscheiden:
Game controller | 3 DOF Controller(Magic wand/toverstok) | 6 DOF controller | Handen |
![]() |
|
||
Bedien je avatar/camera met de knoppen of joystick | Roteer rond een vast punt om objecten te selecteren. Gebruik de knoppen of ronde touchpad voor extra functies. | Beweeg de controller vrij door de ruimte om objecten te selecteren. Gebruik de knoppen of ronde touchpad voor extra functies. | De handen worden gescand, zodat deze virtuele objecten kunnen aanraken. |
€9.60/stuk | €39,90/stuk | €189,90/paar | |
Werkt via bluetooth | Werkt alleen icm Gear VR, Oculus Go of Daydream. Controllers zijn niet uitwisselbaar. | Werkt alleen icm HTC Vive of Oculus Rift. Controllers zijn niet uitwisselbaar. | Niet alle VR brillen ondersteunen dit.Als hand niet door camera wordt gezien, valt bediening weg. |
Hand-tracking
Hand tracking is de meest natuurlijke manier van interactie en steeds meer XR brillen hebben deze techniek standaard in huis. Met hand-tracking is een nieuwe manier van interface (UX) mogelijk. Virtuele buttons worden geprojecteerd op hand, zodat bediening van knoppen altijd bij de hand zijn via deze tattoo-controls.
Combining @OculusQuest with @GoPro ? pic.twitter.com/To3hXYojWz
— Dennys Kuhnert | Acetylan (@DennysKuhnert) April 10, 2020
Ook hier kan bestaande hardware ge-update worden met de Leap Motion. Met deze bewegingstracker is het mogelijk om bewegingen van je handen te laten zien in VR, zodat interactie en besturing intuïtief kan. En dat voor € 79,99 met ondersteuning voor Unity, Unreal software en de Oculus Rift en HTC Vive brillen.In deze blogpost van Hackernoon wordt hand-tracking van de Leap Motion en de Oculus Quest vergeleken.
4.7 XR cubes
Een andere manier van interacties, zijn XR cubes zoals de Merge Cube of ARcu.be. Met deze kubussen houdt je de virtuele wereld in je hand. Dit geeft een nieuwe dimensie aan interactie omdat er een meer tactiele ervaring is.
Deze kubussen zijn vooral geschikt voor in het onderwijs, zoals het plaatje hiernaast laat zien, die gemaakt is met Co-Spaces.

4.8 XR loopbanden, pakken en vliegmachines
En wat als je kunt vliegen, rennen en springen in VR? De omgevingen zijn er naar, alleen hoe zit het met de bewegingen? Er zijn apparaten nodig om je nog meer het gevoel te geven van vrijheid. Dat kan een handschoen zijn van Manus-VR, of een heel pak van VRee.
Image by Macrovector
Subpac ????? |
Icaros ????? |
Manus VR ????? |
Virtuix Omni ????? |
Tesla Suit ????? |
|
Afbeelding | ![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
Omschrijving | Rugzak die bas tonen doorgeeft met vibraties, zodat een VR beleving nog echter voelt | Vliegmachine/ fitness apparaat die bestuurd wordt met bewegingen van het lichaam. | Handschoen die nauwkeurig de bewegingen van de vingers vertaald naar VR | 360 Graden loopband, die rondlopen in een VR wereld mogelijk maakt. | Verplaats al je lichaamsbewegingen naar VR |
subpac.com/ | Icaros | manus-vr.com/ | virtuix.com/ | teslasuit.io | |
VR apps | Werkt via koptelefoon aansluiting, dus met elke VR beleving | Alleen Icaros games | Werkt met speciale Unity/Unreal games | Omniverse games | Werkt met speciale Unity/Unreal games |
Prijs | € 98 – € 398 | vanaf € 7500 | € 1990 | € 699 | € 5000 |
Voordelen | Werkt overal en altijdVerrassend goed resultaat | Door de bewegingen is het direct een workout | Nauwkeurig ok als hand buiten bereik camera is. | Is intuïtieve manier van voortbewegen | Meest getrouwe manier om VR te bedienenHaptische feedback |
Nadelen | Groot en duurAlleen eigen game | Nog extra trackers nodig voor 3D bewegingen hand/arm | Vooral voor entertainment | Omslachtig om alles aan te trekken |
Daarnaast zijn er VR rooms om met meerdere mensen tegelijk een VR omgeving te beleven of kijk ook eens naar de Sensiks cabine waar een VR beleving wordt verrijkt met geur, wind en trilling.
4.9 Het gaat om de plaatjes niet de apparaatjes
Had je twee jaar geleden nog een krachtige PC, een dure VR bril en externe sensoren nodig voor een optimale XR beleving, in 2020 biedt een Oculus Quest veel mogelijkheden. De Hololens 2 laat zien wat er echt mogelijk is met XR, alleen is het nog een paar jaar wachten dat ook deze techniek betaalbaarder wordt. Net als auto’s is XR hardware er in alles soorten en maten. De tijd dat we gebruik maken van Cardboard achtige brillen waar een telefoon ingaat, lijkt achter ons te liggen. Zeker als XR wordt ingezet voor training, therapie of onderwijs dan is investeren in goede hardware noodzakelijk en ook betaalbaar.
De Oculus Quest is de eerste VR bril waar mijn kinderen actief naar vragen. Doordat deze en draadloos is en er veel spellen beschikbaar zijn, is dit mijn favoriete VR bril. De Hololens 2 beloofd enorm veel te kunnen, heb ik online kunnen lezen, al heb ik hem nog niet kunnen testen. De hoge prijs maakt het maken van een goede businesscase lastig.. Wil je een goed MR instapmodel en je hebt al een iPhone, dan biedt de Occipital Bridge veel mogelijkheden, inclusief 3D scannen.
VR | MR | |
Instap |
Oculus Go, de ideale bril voor 360 graden foto en video (tours) |
Occipital Bridge, veel mogelijkheden voor iPhone bezitters |
Geavanceerd |
Oculus Quest, de alleskunner |
Microsoft Hololens 2, Laat zien wat er mogelijk is |
Hardware is een randvoorwaarde. De interactiemogelijkheden zijn enorm toegenomen, door de grote mate van vrijheid en het gebruik van je handen in virtuele werelden. het belangrijkste is, wat laat je zien in. Welke ervaring creëer je voor je bezoekers.
Het gaat om de plaatjes, niet om de apparaatjes.